FİNANSAL TABLOLARIN BAĞIMSIZ DENETİMİNİN PLANLANMASI
ULUSLARARASI DEĞERLENDİRME STANDARTLARI GENEL ÇERÇEVESİ
ULUSLARARASI DENETİM STANDARDI 300
GİRİŞ
Değerlemeler, hem finans piyasalarında hem de diğer pazarlarda kullanılmakta olup, finansal tabloların hazırlanmasında, yasal düzenlemelere uyum sağlanmasında veya teminatlı borçlanmaların ve işlem etkinliğinin desteklenmesinde dayanak olarak kabul edilirler. Uluslararası Değerleme Standartları, değerleme görevinin, uygulamada şeffaflığın ve tutarlılığın geliştirilmesine hizmet eden genel kabul görmüş kavram ve ilkeler çerçevesinde, yerine getirilmesini sağlayan standartlardır.
Uluslararası Değerleme Standartları’nın amacı, şeffaf ve tutarlı değerleme usullerinin oluşturulmasını sağlayarak, kullanıcıların değerleme hizmetlerine olan güvenini ve inancını artırmaktır.
Uluslararası Değerleme Standartları, değerlemenin standartlara uygun bir şekilde yapıldığının belirtilebilmesi için uyulması gereken zorunlu şartları içermektedir. Standartlar bazı yönleriyle belli bir hareket tarzını öngörmemekle veya zorunlu tutmamakla birlikte, değerleme görevinin üstlenilmesi sırasında göz önünde bulundurulması gereken temel ilke ve kavramlar sunmaktadır.
Sermaye piyasası mevzuatına tabi ortaklıkların, sermaye piyasası kurumlarının ve ihraççıların, sermaye piyasası mevzuatı uyarınca yaptıracakları değerleme faaliyetlerinde kullanılacak Uluslararası Değerleme Standartları (UDS); 01.02.2017 tarih ve 29966 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sermaye Piyasası Kurulu’nun (Kurul) III-62.1 sayılı “Sermaye Piyasasında Değerleme Standartları Hakkında Tebliği” çerçevesinde, Türkiye Sermaye Piyasası Birliği ve Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği (TDUB) tarafından yayımlanmaktadır.
TDUB (Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği) tarafından 01.02.2017 tarihinde yayımlanan “Uluslararası Değerleme Standartları”, Uluslararası Değerleme Standartları Konseyi’nin (IVSC) 2017 yılı çalışması dikkate alınarak, TDUB tarafından güncellenmiş ve Sermaye Piyasası Kurulu’nca uygun görülmüştür.
Uluslararası Değerleme Standartları aşağıdaki şekilde düzenlenirler:
Uluslararası Değerleme Standartları Çerçevesi
Bu çerçeve, Uluslararası Değerleme Standartları için bir giriş önsözü niteliğindedir. Uluslararası Değerleme Standartları Çerçevesi, Uluslararası Değerleme Standartları’na uygun bir değerleme gerçekleştirenler için tarafsızlık, değerlendirme, yetkinlik ve standartlardan makul sapmalar hususlarında genel ilkeler içermektedir.
Uluslararası Değerleme Standartları – Genel Standartlar Standartlar
Değerleme çalışması, değer esası, değerleme yaklaşımları ve yöntemleri ve raporlama dahil, tüm değerleme çalışmalarının yürütme şartlarını belirlerler. Standartlar, değerlemelerin tüm varlık türleri ve tüm değerleme amaçları için uygulanabilmelerini sağlayacak şekilde tasarlanmışlardır.
Uluslararası Değerleme Standartları – Varlık Standartları
Varlık Standartları belirli varlık türleriyle ilgili şartlardan oluşur. Söz konusu şartların, belirli bir varlık türünün değerlemesi yapılırken Genel Standartlar ile bir arada uygulanması gerekir. Varlık Standartları, her bir varlık türüne özgü değeri etkileyen nitelikler hakkında arka plan bilgisini ve kullanılan genel değerleme yaklaşımları ve yöntemleri ile ilgili varlığa özgü ilave şartları içerir.
Sözlük
- Sözlük İle İlgili Özet Bilgi
10.1. Bu sözlükte Uluslararası Değerleme Standartları’nda kullanılan belirli terimler tanımlanmaktadır.
10.2. Bu sözlüğün, değerlemeyi gerçekleştirenler tarafından hâlihazırda hakkında fikir sahibi olunduğu varsayılan temel değerleme, muhasebe veya finans terimlerini tanımlama amacı bulunmamaktadır.
- Tanımlanan Terimler
20.1. Varlık veya Varlıklar
Standartların okunabilirliğine yardımcı olunması ve tekrarların önlenmesi için, “varlık” ve “varlıklar” terimleri genel olarak bir değerleme çalışmasına konu edilebilecek kalemleri ifade etmektedir. Standartta aksi belirtilmedikçe, bu terimler “varlık, bir grup varlık, yükümlülük, bir grup yükümlülük veya bir grup varlık ve yükümlülük” anlamında da kullanılırlar.
20.2. Müşteri
“Müşteri” terimi kendisi için değerleme yapılan kişiyi, kişileri veya işletmeyi ifade etmektedir. Bu terim dış müşterileri (örneğin değerlemeyi gerçekleştiren, üçüncü taraf bir müşteriyle sözleşme imzaladığında) ve iç müşterileri (örneğin bir personel tarafından yapılan değerlemeler) içerebilir.
20.3. Mevzuat
“Mevzuat” terimi değerleme çalışmasının yapıldığı yasal ortamı ifade etmektedir. Bu terim genellikle devletler (örneğin ülke, eyalet ve belediye) tarafından getirilen kanunları ve düzenlemeleri ve amaca bağlı olarak belirli düzenleyici otoriteler (örneğin bankacılık ve menkul kıymetler otoriteleri) tarafından koyulan kuralları içerir.
20.4. E-bilmek
“-ebilmek” terimi değerlemeyi gerçekleştirenin dikkate alınmasında sorumluluğu bulunan aksiyonları ve prosedürleri ifade etmektedir. Bu terim kullanılarak tarif edilen hususlar. değerlemeyi gerçekleştirenin dikkatini ve anlayışını gerektirir.
Değerlemeyi gerçekleştirenin değerleme çalışması kapsamında bu hususları nasıl uyguladığı ve uygulayıp uygulamadığı, standartların amacı ile tutarlı olarak, koşullara göre yapılacak profesyonel değerlendirmelere bağlıdır.
20.5. Gerekir
“Gerekir” terimi kayıtsız şartsız bir sorumluluğu ifade etmektedir. Değerlemeyi gerçekleştirenin ilgili hükümlerin geçerli olduğu koşullar mevcut olduğunda bu tür sorumluluklarını yerine getirmesi gerekir.
20.6. Katılımcı
“Katılımcı” terimi bir değerleme çalışmasında kullanılan değer esas(lar)ına ilişkin katılımcıları ifade etmektedir (bkz. UDS 104 Değer Esasları). Farklı değer esasları değerlemeyi gerçekleştirenin “pazar katılımcıları” (örneğin Pazar Değeri, UFRS Gerçeğe Uygun Değer), belirli bir mal sahibi veya istekli alıcı (örneğin Yatırım Değeri) gibi farklı bakış açılarını dikkate almasını gerektirir.
20.7. Amaç
“Amaç” terimi değerlemenin yapılma neden(ler)ini ifade etmektedir. Genel amaçlar (bunlarla sınırlı olmamak üzere) finansal ve vergisel raporlamayı ve davalara, işlemlere ve teminatlı borçlanma kararlarına dayanak teşkil etmeyi içerir.
20.8. Gerekli Görülmek
“Gerekli görülmek” terimi, zorunlu olduğu varsayılan sorumlulukları ifade etmektedir. Değerlemeyi gerçekleştirenin, standartların amacına ulaşılması için belli koşullar altında yeterli alternatif eylemleri alamaması halinde bu tür şartlara uyması gerekir.
Değerlemeyi gerçekleştirenin standardın amaçlarının alternatif yollarla gerçekleştirilmesinin mümkün olduğuna inandığı nadir durumlarda ise, eylem alınmasına neden gerek duyulmadığını ve/veya ilgili eylemin neden uygun görülmediğini belgelemesi gerekir.
Bir standartta, değerlemeyi gerçekleştiren tarafından bir eylemin alınmasının veya bir prosedürün yerine getirilmesinin dikkate alınmasının “gerekli görülmesi” halinde,
zorunluluk arz ettiği varsayılan husus, ilgili eylemin veya prosedürün kendisinden ziyade, bunların dikkate alınması işlemidir.
20.9. Önemli ve /veya Anlamlı
Önemin ve/veya anlamlılığın değerlendirilmesi profesyonelce yapılmalıdır. Ancak, değerlendirmenin aşağıdakiler bağlamında yapılması gerekli görülmektedir:
Değerlemenin unsurları (girdiler, varsayımlar, özel varsayımlar ve uygulanan yöntem ve yaklaşımlar dahil), uygulanmalarının ve/veya değerleme üzerindeki etkilerinin değerlemenin kullanıcılarının ekonomik ve diğer kararlarını etkilemesinin makul biçimde beklenmesi halinde önemli ve/veya anlamlı olarak değerlendirilmekte olup; önemlilik ve/veya anlamlılık ile ilgili değerlendirmeler, değerleme çalışmasının geneli ışığında yapılır ve değerleme konusu varlığın büyüklüğü ve niteliğinden etkilenir. – standartlarda kullanıldığı üzere, “önemlilik ve/veya anlamlılık” değerleme çalışması bakımından önemliliği ve/veya anlamlılığı ifade etmekte olup, finansal tablolar ve bunların denetimi gibi diğer amaçlar bakımından önemlilikten ve/veya anlamlılıktan farklılık arz edebilir.
20.10. Değerleme Konusu veya Değerleme Konusu Varlık
Bu terimler belirli bir değerleme çalışması kapsamında değerlenen varlık(lar)ı ifade etmektedir.
20.11. Değerleme Amacı veya Değerlemenin Amacı
Bkz. “Amaç”
20.12. Değerlemeyi Gözden Geçiren
“Değerlemeyi gözden geçiren”, değerlemeyi gerçekleştiren başka birinin çalışmalarını gözden geçirmekle görevli profesyonel bir değerleme gerçekleştirendir. Gözden geçirmenin bir parçası olarak, söz konusu profesyonel belirli değerleme prosedürlerini uygulayabilir ve/veya bir değer görüşü sunabilir.
20.13. Değerlemeyi Gerçekleştiren
“Değerlemeyi gerçekleştiren” bir değerlemeyi tarafsız, yansız ve profesyonelce gerçekleştirmek için gerekli niteliklere, kabiliyete ve deneyime sahip bir kişiyi, bir grup
kişiyi veya şirketi ifade etmektedir. Bazı ülke mevzuatlarında, değerlemeyi gerçekleştiren sıfatını kazanabilmek için lisans alınması şart koşulmaktadır.
20.14. Ağırlık
“Ağırlık” terimi bir değer sonucuna ulaşabilmek için gösterge niteliğindeki değere atfedilen önemin miktarını ifade eder (örneğin tek yöntem kullanıldığında, söz konusu yöntemin ağırlığı %100’dür).
20.15. Ağırlıklandırma
“Ağırlıklandırma” terimi farklı yöntem ve/veya yaklaşımlarla bulunan gösterge niteliğindeki farklı değerleri analiz etme ve tek bir sonuca ulaştırma sürecini ifade etmektedir. Bu süreç kabul edilebilir bir uygulama olmayan değerlemede ortalama alma uygulamasını içermez.
Uluslararası Değerleme Standartları Çerçevesi
İçindekiler Maddeler
Standartlara Uyum 10
Varlık ve Yükümlülükler 20
Değerlemeyi Gerçekleştiren 30
Tarafsızlık 40
Yetkinlik 50
Sapmalar 60
- Standartlara Uyum
10.1. Bir değerlemenin Uluslararası Değerleme Standartları’na göre yapılacağı veya yapılmış olduğuna ilişkin bir beyan, söz konusu değerlemenin Uluslararası Değerleme Standartları Konseyi tarafından yayımlanan ilgili tüm standartlara uygun olduğu anlamını zımnen taşımaktadır.
- Varlıklar ve Yükümlülükler
20.1. Bu standartlar hem varlıkların hem de yükümlülüklerin değerlemesinde uygulanabilir. Bu standartların açık ve anlaşılır olmasını sağlamak amacıyla, varlık veya varlıklar ifadeleri, aksi açıkça belirtilmedikçe veya içerikten açıkça anlaşılabildiği haller dışında, “yükümlülük veya yükümlülükler” ve “varlık grupları”, “yükümlülük grupları” veya “varlık ve yükümlülük grupları” kavramlarını da kapsayacak şekilde tanımlanmışlardır.
- Değerlemeyi Gerçekleştiren
30.1. “Değerlemeyi gerçekleştiren” bir değerlemeyi tarafsız, yansız ve profesyonelce gerçekleştirmek için gerekli niteliklere, kabiliyete ve deneyime sahip bir kişi, bir grup kişi veya şirket olarak tanımlanmış bulunmaktadır. Bazı ülke mevzuatlarında, değerlemeyi gerçekleştiren sıfatını kazanabilmek için lisans alınması şart koşulmaktadır. Değerlemeyi gözden geçirenin de değerlemeyi gerçekleştiren niteliğinde olması gerektiğinden, standartların okunabilirliğinin sağlanması amacıyla, değerlemeyi gerçekleştiren terimi, aksi belirtilmedikçe veya değerlemeyi gözden geçirenlerin kapsam dışında olduğu metinden açıkça anlaşılmadıkça, değerlemeyi gözden geçirenleri de kapsamaktadır.
- Tarafsızlık
40.1. Değerleme süreci değerlemeyi gerçekleştiren kişi veya kuruluşun girdi ve yaklaşımların güvenilirliğine ilişkin tarafsız bir değerlendirme yapmasını gerektirir. Bir değerlemenin güvenilir olabilmesi için, bu değerlendirmelerin, tüm öznel etkenlerin süreç üzerindeki etkisini en düşük düzeye indirecek ve şeffaflığı teşvik edecek şekilde yapılmış olması önem arz etmektedir. Değerleme sürecindeki değerlendirmelerin, yanlı analizlerin, görüşlerin ve sonuçların önlenebilmesini teminen, tarafsızca uygulanması gerekir.
40.2. Burada temel beklenti, elde edilen sonuçların önyargıdan arındırılmış olabilmesi için, değerleme sürecinde gerekli ölçüde tarafsızlığı sağlayabilmek amacıyla, bu standartların uygulanması sırasında uygun denetimlerin ve usullerin mevcut olmasıdır. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği tarafından yayımlanmış bulunan “Meslek Kuralları”, davranış kuralları çerçevesi için bir örnek teşkil eder.
- Yetkinlik
50.1. Değerlemenin, değerleme ile ilgili pazar(lar) ve değerlemenin amacı ile ilgili teknik nitelik, deneyim ve bilgiye sahip olan bir kişi veya kuruluş tarafından hazırlanması gerekir.
50.2. Değerlemeyi gerçekleştiren kişi veya kuruluşun değerlemeyi tüm yönleriyle yürütebilecek gerekli tüm teknik nitelik, deneyim ve bilgiye sahip olmaması halinde, görevin bütünü içerisinde belirli bazı konularda uzman kişilerden yardım alması, bu hususun işin kapsamında (Bkz. UDS 101 İşin Kapsamı) ve raporda (Bkz. UDS 103 Raporlama) beyan edilmesi şartıyla kabul edilebilir.
50.3. Değerlemeyi gerçekleştiren kişi veya kuruluşun uzman kişilerin çalışmalarını anlama, yorumlama ve değerlendirme konusunda gerekli teknik nitelik, deneyim ve bilgiye sahip olması gerekir.
- Sapmalar
60.1. Bir “sapma” Uluslararası Değerleme Standartları’ndaki şartların bazılarıyla örtüşmeyen birtakım yasa veya diğer bağlayıcı düzenleme hükümlerinin uygulanması gereken koşulları ifade eder. Sapmalar, değerlemeyi gerçekleştirenin Uluslararası Değerleme Standartları’nı uygulayabilmesi için söz konusu hükümlere değerleme amacı ve mevzuatı
doğrultusunda uyum göstermesi gerekmesi bakımından zorunludur. Değerlemeyi gerçekleştiren, bu gibi sapmalar halinde de, değerlemenin Uluslararası Değerleme Standartları’na göre yapıldığını beyan edebilir.
60.2. Uluslararası Değerleme Standartları’ndan yasa veya diğer bağlayıcı düzenleme hükümleri uyarınca sapılması şartı, Uluslararası Değerleme Standartları’nda yer alan diğer tüm şartlara göre önceliklidir.
60.3. UDS 101 İşin Kapsamı standardının 20.3. (n) nolu maddesi ile UDS 103 Raporlama standardının 10.2. nolu maddesi uyarınca tüm sapmaların mahiyetinin tespit edilmesi gerekir (örneğin, değerlemenin Uluslararası Değerleme Standartları’na ve yerel vergi düzenlemelerine göre yapıldığının ortaya konması). Sapmaların uygulanan prosedürlere, kullanılan girdi ve yaklaşımlara ve ulaşılan değerleme sonuçlarına önemli ölçüde etki etmesi halinde, değerlemeyi gerçekleştirenin yasa veya diğer bağlayıcı düzenleme hükümleri ile bunların Uluslararası Değerleme Standartları’ndan önemli ölçüde ne şekilde ayrıştığını açıklaması gerekir (örneğin, Uluslararası Değerleme Standartları’nın gelir yaklaşımının kullanılmasını gerekli gördüğü bir durumda ilgili mevzuatın pazar yaklaşımının kullanılmasını şart koştuğunun tespit edilmesi).
60.4. Uluslararası Değerleme Standartları’na uygun olarak yapılan değerlemelerde yasa veya diğer bağlayıcı düzenleme hükümlerinden kaynaklanmayan sapmalara izin verilmez.
UDS 300 Tesis ve Ekipman
İçindekiler Maddeler
Özet 10
Giriş 20
Değer Esasları 30
Değerleme Yaklaşımları ve Yöntemleri 40
Pazar Yaklaşımı 50
Gelir Yaklaşımı 60
Maliyet Yaklaşımı 70
Tesis ve Ekipmana İlişkin Özellikli Hususlar 80
Finansman Sözleşmeleri 90
- Özet
10.1. Tesis ve ekipman değerlemesinde Genel Standartların içerdiği ilkeler geçerlidir. Bu standart sadece, Genel Standartların, bu standarda göre yapılan değerlemelerde nasıl uygulanacağına dair değişiklikleri, ilave ilkeleri veya belirli örnekleri içerir.
- Giriş
20.1. Tesis ve ekipman (bazen bir şahsi sahiplik türü olarak sınıflandırılabilir) genellikle mal veya hizmetlerin üretimi veya tedarikinde kullanılmak için veya başkalarına kiralama veya idari amaçlarla işletme tarafından elde tutulan ve belirli bir süre boyunca kullanılması beklenen maddi varlıklardır.
20.2. Makine ve ekipman kiralaması için, bir makine ve ekipman kalemini kullanma hakkı (kiralamadan doğan bir hak gibi) da bu standardın kılavuz hükümlerine göre değerlendirilecektir. Bir varlığı “kullanma hakkı”nın, dayanak makine ve ekipmanın kendisinin hizmet süresinden farklı bir ömre (koruyucu ve öngörücü bakımı da dikkate alan) sahip olabileceğinin farkında olunması ve bu durumlarda hizmet ömrünün belirtilmesi gerekir.
20.3. Bir grup varlığın parçası olarak en verimli ve en iyi kullanımı “kullanımda” olan varlıkların tutarlı varsayımlar kullanılarak değerlenmesi gerekir. Alt sistemlere ait varlıklar ana sisteminden bağımsızca makul biçimde ayrıştırılamıyorsa, alt sistemler kendi içlerinde tutarlı varsayımlar yapılmak suretiyle ayrı olarak değerlenebilir. Bu durum alt-alt sistemler vd. şeklinde alt basamaklara kadar devam eder.
20.4. Maddi olmayan varlıklar tesis ve ekipmanların kapsamı dışında kalırlar. Ancak bir maddi olmayan varlığın tesis ve ekipman varlıklarının değeri üzerinde etkisi olabilir. Örneğin, kalıpların ve modellerin değeri, genellikle ayrılmaz bir şekilde ilgili fikri mülkiyet haklarına bağlıdır. Değerleme kapsamında olup olmadıklarına bağlı olarak, tesis ve ekipman varlıklarının değeri üzerinde etkileri bulunan başka maddi olmayan varlıklara örnek olarak işletim sistemi, teknik veriler, üretim kayıtları ve patentler verilebilir. Bu gibi durumlarda, maddi olmayan varlıkların ve bunların tesis ve ekipman varlıklarının değeri üzerindeki etkilerinin, değerleme sürecine dahil edilip edilmeyeceği göz önünde bulundurulur. Bir maddi olmayan varlık unsurunun bulunması halinde, değerlemeyi gerçekleştirenin UDS 210 Maddi Olmayan Varlıklar Standardı’na da uyması gerekli görülmektedir.
20.5. Bir tesis ve ekipman değerlemesi, genelde varlığın kendisiyle, çevresiyle ve ekonomik potansiyeliyle ilgili bir dizi etkenin hesaba katılmasını gerektirir. Bu nedenle, tesis ve ekipman değerlemesi gerçekleştirenlerin tamamının değerleme konusu varlığı tesisin durumunun araştırılması ve kendilerine sunulan bilginin kullanışlı ve değerleme konusu varlıkla ilgili olup olmadığının belirlenmesi amacıyla incelemesi genelde gerekli görülmektedir. Hesaba katılması gereken bu etkenlere aşağıdaki her bir başlığın altındaki örnekler verilebilir:
(a) Varlığın kendisiyle ilgili olanlar:
- varlığın teknik özellikleri,
- önleyici ve öngörücü bakımlar birlikte dikkate alınmak suretiyle, kalan faydalı, ekonomik veya etkin ömür,
- bakım geçmişi de dahil olmak üzere, varlığın durumu,
- herhangi bir işlevsel, fiziksel veya teknolojik yıpranma,
- varlığın taşınması halinde söküm ve tesisten çıkarma giderleri ile kurulum ve varlığın en ideal durumunda çalıştırılma maliyetleri gibi varlığın devrede olduğu mevcut konumuyla ilgili her tür maliyet,
- kiralama amacıyla kullanılan makine ve ekipman için, kira yenileme opsiyonları ve diğer kira sonu olanakları,
- tamamlayıcı varlıklarda meydana gelebilecek olası kayıplar, (örneğin bir makinenin faaliyet ömrü, içinde bulunduğu binanın kiralama süresi nedeniyle kısalabilir),
- ilave ekipman, ulaşım, kurulum ve çalıştırma vb. ilave maliyetler,
- bir yapım süresince tesiste bulundurulabilen makine ve ekipman için geçmiş maliyetlerin mevcut olmadığı durumlarda, değerlemeyi gerçekleştiren Mühendislik, Satın Alma ve Yapım (MSY) sözleşmesinde yer verilen bilgilerden istifade edebilir.
(b) Varlığın çevresiyle ilgili olanlar:
- ürünün pazarı ve hammadde kaynağının konumu (bir konumun uygunluğu da sınırlı bir süre için geçerli olabilir, örneğin hammadde kaynaklarının süresi veya kendisi bitebilir veya kaynağa olan talep geçici olabilir),
- kullanımı kısıtlayan, işletmeye ilave maliyet getiren veya taşınma maliyetleri doğuran tüm çevresel veya diğer mevzuat etkileri,
- belirli makine ve ekipmanda bulunabilen radyoaktif maddelerin uygun kullanılmamaları veya elden çıkarılmamaları halinde ciddi etkileri olabilir (bu durumun gider hesaplamalarına ve çevreye önemli etkileri olacaktır),
- katı, sıvı veya gaz halindeki bir kimyasal olabilen zehirli atıkların profesyonelce depolanması veya elden çıkarılması gerekir (bu tüm endüstriyel üretimler için önemlidir), ve
- belirli ülkelerde belirli makinelerin işletme lisansları kısıtlanmış olabilir.
(c) Varlığın ekonomik potansiyeliyle ilgili olanlar:
- varlığın işletme giderlerinin kazançlar veya potansiyel kazançlarla karşılaştırılmasına dayalı fiili veya potansiyel kârlılığı (bkz. UDS 200 İşletmeler ve İşletmedeki Paylar standardı),
- talebi etkileyebilecek makro ve mikro ekonomik etkenler de hesaba katılarak, tesisle üretilen ürüne olan talep,
- varlığın mevcut kullanımından daha değerli bir kullanıma (örneğin en verimli ve en iyi kullanıma) alınma potansiyeli.
20.6. Makine ve ekipman değerlemelerinin değerdeki tüm yıpranma biçimlerinin etkilerini yansıtması gerekli görülmektedir.
20.7. UDS 101 İşin Kapsamı standardının 20.3.(d) maddesinde yer verilen, değerlemesi yapılacak varlık veya yükümlülüğün değere etki ettiği ölçüde tanımlanmasına dair şarta uyum sağlanmasını teminen, varlığın başka varlıklara ne derece bağlanmış veya başka varlıklarla ne derece bütünleşmiş olduklarının dikkate alınması gerekir. Örneğin:
(a) varlıklar arsaya veya üzerindeki tesise kalıcı bir şekilde sabitlenmiş ve kendisi veya çevresindeki yapı veya binalar üzerinde kapsamlı bir yıkım yapılmaksızın sökülemiyor olabilir,
(b) bağımsız bir makine ünitesi entegre bir üretim hattının parçası olabilir ve işlevselliği başka varlıklara bağımlı olabilir,
(c) varlığın taşınmaz sahipliğinin bir unsuru olarak sınıflandırılması planlanıyor olabilir (örneğin, ısıtma, havalandırma ve klima sistemi).
Bu gibi durumlarda, nelerin değerleme kapsamı dahilinde veya haricinde tutulduğunun açıkça tanımlanması gerekir. Tamamlayıcı tüm varlıkların kullanılabilirliğine bağlı olarak yapılacak tüm özel varsayımların belirtilmesi gerekir (ayrıca bkz. 20.8 nolu madde).
20.8. Bir binanın tesisat veya hizmetleriyle ilgili tesis ve ekipman genellikle binanın içinde binaya entegre edilmiş durumdadır ve bir kez tesis edildikten sonra ayrılmaları mümkün değildir. Bu gibi kalemler normalde taşınmaz mülkiyet hakkının bir parçasını oluştururlar. Bunlara örnek olarak, birincil işlevi binaya elektrik, gaz, ısıtma, soğutma veya havalandırma sağlayan tesis ve ekipman ile asansörler gibi ekipmanlar verilebilir. Değerlemenin amacı, bu kalemlerin ayrı ayrı değerlemesini gerektiriyorsa, işin kapsamının bu unsurların değerinin normalde taşınmaz mülkiyet hakkının değerine dahil edileceği ve bundan ayrı satılamayacağı anlamında bir açıklama içermesi gerekir. Aynı yerde bulunan bir taşınmaz mülkiyet hakkı ile tesis ve ekipman varlıklarının değerlemesine yönelik olarak farklı değerleme çalışmaları yürütülecekse, eksik veya mükerrer hesaplamadan kaçınılmasına özen gösterilmelidir.
20.9. Tesis ve ekipman kalemlerinin çeşitlilik gösteren yapıları ve taşınabilme kabiliyetleri sebebiyle, varlıkların değerlemesinin yapıldığı durum ve koşulları açıklamak amacıyla genelde ilave varsayımların yapılması gereklidir. UDS 101 İşin Kapsamı standardının 20.3.(k) maddesine uyum sağlamak amacıyla, bunların dikkate alınması ve işin kapsamına dâhil edilmesi gerekir. Farklı koşullar altında yapılması uygun olabilecek varsayımlara şu örnekler verilebilir:
(a) tesis ve ekipman varlıklarının değerlemesinin, işletmenin faaliyette olduğu dikkate alınarak bir bütün halinde, yerinde ve işletmenin bir parçası olarak yapılması,
(b) tesis ve ekipman varlıklarının değerlemesinin, bir bütün halinde, yerinde, ancak işletmenin henüz üretime geçmediği varsayımı ile yapılması,
(c) tesis ve ekipman varlıklarının değerlemesinin, bir bütün halinde, yerinde, ancak işletmenin kapandığı varsayımı ile yapılması,
(d) tesis ve ekipman varlıklarının değerlemesinin, bir bütün halinde, yerinde, ancak zorunlu satışın söz konusu olduğu varsayımı ile yapılması (bkz. UDS 104 Değer Esasları), (e) tesis ve ekipman varlıklarının değerlemesinin, yerlerinden sökülebilecek ayrı ayrı parçalar halinde yapılması.
20.10. Bazı durumlarda, örneğin işletmenin kapanmasının veya faaliyetlerini durdurmasının tesis ve ekipman değeri üzerindeki etkilerini göstermek amacıyla, birden fazla varsayımın raporlanması uygun olabilir.
20.11. UDS 103 Raporlama standardında belirtilen asgari şartlara ek olarak, bir tesis ve ekipman değerleme raporunda işin kapsamında değinilmiş hususlara uygun atıflara yer verilmesi gerekir. Raporda ayrıca fiili veya varsayılan işlem senaryosunun kapsamı dışında tutulan, bir makinenin işletim sistemi veya ilgili tesis ve ekipman kaleminin kurulduğu arsanın üst hakkı gibi ilişkili tüm maddi ve maddi olmayan varlıkların değerleme sonucu üzerindeki etkilerini açıklayan yorumlara yer verilmesi gerekir.
20.12. Finansal raporlama, kiralama, teminatlı borçlanma, elden çıkarma, vergilendirme, davalar ve ödeme aczi işlemleri dahil olmak üzere genelde farklı amaçlarla tesis ve ekipman değerlemesi yapılması gerekebilmektedir.
- Değer Esasları
30.1. UDS 104 Değer Esasları standardı uyarınca değerlemeyi gerçekleştirenin tesis ve ekipmanı değerlerken uygun değer esas(lar)ını seçmesi gerekir.
30.2. Uygun değer esas(lar)ının ve ilgili varsayılan kullanım (bkz. UDS 104 Değer Esasları standardı, 140-170 nolu bölümler), değer farklılıklarının, bir tesis ve ekipman kaleminin “aktif kullanımda” varsayımı, düzenli tasfiye veya zorunlu tasfiye uyarınca değerlenip değerlenmediğine bağlı olarak (bkz. UDS 104 Değer Esasları standardı, 80.1. nolu madde) belirgin olabilmesi nedeniyle, tesis ve ekipman değerlemesinde özel önemi haizdir. Çoğu tesis ve ekipmanın değeri farklı varsayılan kullanımlara özellikle duyarlıdır.
30.3. Zorunlu tasfiye koşullarına, mülkün kira süresinin dolması nedeniyle, düzgün bir pazarlama sürecine izin vermeksizin, varlıkların bir mülkün içinden kısıtlı bir süre içerisinde çıkartılmasının gerektiği durumlar örnek teşkil edebilir. Bu koşulların değer üzerindeki etkisi dikkatle incelenmelidir. Gerçekleşmesi olası değer üzerine yorumda bulunabilmek amacıyla, varlık kalemlerinin kısıtlı bir süre dilimi içerisinde elden çıkartılmak üzere başka bir konuma taşınmasının maliyeti ve bunun pratikte uygulanabilirliği ve varlık kaleminin faaliyette bulunduğu konumdan taşınmasından kaynaklanan her tür değer düşüklüğü gibi, mevcut konumdan satış dışındaki alternatiflerin değerlendirilmesi gerekebilir.
- Değerleme Yaklaşımları ve Yöntemleri
40.1. Varlıkların niteliğine, mevcut bilgilere ve değerlemeyi çevreleyen gerçeklere ve koşullara bağlı olarak, UDS’de açıklanan üç temel yaklaşımın tümü tesis ve ekipman varlıklarının değerlemesinde uygulanabilir.
- Pazar Yaklaşımı
50.1. Motorlu taşıtlar, belirli ofis ekipmanları veya endüstriyel makineler gibi benzer yapıdaki tesis ve ekipman sınıfları için, benzer varlıklara ait yeterli miktarda güncel satış verisi mevcut olabildiğinden, genel olarak pazar yaklaşımı kullanılır. Ancak, birçok tesis ve ekipman türünün spesifik bir amaca yönelik olarak kurulmuş veya üretilmiş olması ve bunların doğrudan satışına ilişkin bilgilerin mevcut olmadığı durumlar nedeniyle, pazar verisinin yeterli veya mevcut olmaması halinde, değer görüşünün gelir yaklaşımına veya maliyet yaklaşımına göre verilmesinde dikkat sarf edilmesi gerekir. Bu durumlarda, değerlemede gelir yaklaşımı veya maliyet yaklaşımından birinin benimsenmesi uygun olabilir.
- Gelir Yaklaşımı
60.1. Bir grup varlıktan oluşan bir üretim tesisinin, pazarlanabilir bir ürün üretmek amacıyla işletilmesinde olduğu gibi, varlık veya bir grup tamamlayıcı varlık için belirli nakit akışlarını tanımlamak mümkün oluyorsa, tesis ve ekipman değerlemesinde gelir yaklaşımı kullanılabilir. Ancak, bazı nakit akışları maddi olmayan varlıklara atfedilebilir ve bunları tesis ve ekipmanın nakit akışına katkısından ayırmak zor olabilir. Genelde tesis ve ekipmanın ayrı ayrı kalemleri için gelir yaklaşımı kullanımı pratik bir uygulama değildir; ancak, bir varlık veya varlık grubuyla ilgili ekonomik yıpranmanın mevcudiyeti ve miktarının değerlendirilmesinde gelir yaklaşımından istifade edilebilir.
60.2. Tesis ve ekipman değerlemesinde gelir yaklaşımının kullanılması halinde, değerlemede varlığ(klar)ın ömrü boyunca yaratılması beklenen nakit akışlarının olduğu kadar varlığın ömrünün sonundaki değerinin de dikkate alınması gerekir. Tesis ve ekipmanın gelir yaklaşımı ile değerlenmesinde, maddi olmayan varlıklar, şerefiye ve diğer yardımcı varlıklarla ilgili değer unsurlarının hariç tutulmasını teminen dikkat sarf edilmesi gerekir. (bkz. UDS 210 Maddi Olmayan Varlıklar).
- Maliyet Yaklaşımı
70.1. Maliyet yaklaşımı, tesis ve ekipman değerlemesinde, özellikle de teknik uzmanlık gerektiren veya özel kullanıma yönelik olarak kurulmuş veya üretilmiş varlıklar için yaygın olarak kullanılmaktadır. Değerleme konusu varlığın bir pazar katılımcısına göre değiştirme maliyetinin yeniden üretim veya ikame maliyetinin düşük olanı dikkate alınarak tahmin edilmesi ilk adımı oluşturur. İkame maliyeti, eşdeğer kullanıma sahip alternatif bir varlığı elde etmenin maliyeti olup, bu ya aynı işlevselliği sağlayan modern bir eşdeğeri ya da değerleme konusu varlığın aynısını yeniden üretmenin maliyeti olabilir. İkame maliyetine karar kılındıktan sonra, değerdeki fiziksel, işlevsel, teknolojik ve ekonomik yıpranmanın etkilerinin yansıtılması amacıyla değer düzeltmesi yapılması gerekli görülmektedir. Her durumda, belirli bir ikame maliyeti üzerinde yapılan düzeltmelerin çıktı ve fayda bakımından modern eşdeğer varlıkla aynı maliyeti verecek şekilde tasarlanması gerekli görülmektedir.
70.2. Bir varlığın satın alınmasında veya yapımında işletme tarafından fiilen katlanılan maliyetlerin varlığın ikame maliyeti olarak kullanılması belirli durumlarda uygun olabilir. Ancak, bunun gibi geçmiş maliyet bilgileri kullanılmadan önce, değerlemeyi gerçekleştirenlerin aşağıdakileri dikkate almaları gerekli görülmektedir:
(a) Geçmiş harcamaların zamanlaması: İşletmenin fiili maliyetleri alakasız olabilir veya pazar fiyatlarındaki değişiklikler, enflasyon/deflasyon veya diğer etkenler nedeniyle son dönemde katlanılmamışlarsa değerleme tarihi itibarıyla enflasyona göre düzeltilmeleri/bir eşdeğere endekslenmeleri gerekebilir.
(b) Değer esası: Belirli bir pazar katılımcısının kendi maliyetlendirmeleri veya kâr marjları benimsenirken, bunların tipik pazar katılımcılarının yapmış olabilecekleri ödemeleri yansıtmayabilecek olması nedeniyle, dikkat sarf edilmesi gerekir. Değerlemeyi gerçekleştirenin ayrıca işletme tarafından katlanılan maliyetlerin önceki satın alma muhasebesi veya kullanılmış tesis ve ekipman varlıklarının satın alınması nedeniyle mahiyetleri itibarıyla geçmiş veri olmayabileceğini dikkate alması gerekir. Her durumda, geçmiş maliyetlerin uygun endeksler kullanılarak eğilime tabi tutulması gerekir.
(c) Dahil edilen belirli maliyetler: Değerlemeyi gerçekleştirenin dahil edilmiş bulunan tüm önemli maliyetler ile varlığın değerine katkı yapan maliyetlerin ve bazı değer esasları için, katlanılan maliyetin üzerine bir miktar kâr marjının uygun olup olamayacağını dikkate alması gerekir.
(d) Pazar dışı unsurlar: Tipik pazar katılımcıları tarafından katlanılmayacak veya elde edilemeyecek tüm maliyetlerin, indirimlerin ve iadelerin hariç tutulması gerekli görülmektedir.
70.3. İkame maliyeti tespit edildikten sonra, uygun oldukça, fiziksel, işlevsel, teknolojik ve ekonomik yıpranma payı dikkate alınarak gerekli düzeltmelerin yapılması gerekir (bkz. UDS 105 Değerleme Yaklaşımları ve Yöntemleri standardı, 80 nolu bölüm).
Maliyet/Kapasite Yöntemi
70.4. Maliyet/kapasite yöntemi uyarınca, fiili veya beklenen kapasiteye sahip bir varlığın ikame maliyeti farklı bir kapasiteye sahip benzer bir varlık dikkate alınarak belirlenebilir.
70.5. Maliyet/kapasite yöntemi genellikle iki amaçtan biri için kullanılır:
(a) belli bir kapasiteye sahip bir varlık veya varlık grubunun ikame maliyetinin, farklı kapasiteye sahip bir varlığın veya varlık grubunun ikame maliyetlerinin bilindiği durumlarda, tahmin edilmesi amacıyla (iki değerleme konusu varlığın kapasitesinin maliyeti bilinen tek bir varlıkla ikame edilebileceği durumlar gibi),
(b) değerleme konusu varlığın fazla kapasitede olduğu durumlarda, öngörülebilir talebi tutturan kapasitedeki modern eşdeğer varlığın ikame maliyetinin tahmin edilmesi amacıyla (fayda eksikliğine ilişkin cezanın ekonomik yıpranma düzeltmesinin bir parçası şeklinde ölçülmesinin bir yolu olarak).
70.6. Bu yöntem aynı coğrafi bölgede bulunan benzer belirlenmiş kapasiteye sahip birebir karşılaştırmaya uygun bir tesisin olmaması halinde sadece kontrol yöntemi olarak kullanılabilir.
70.7. Maliyet ve kapasite arasındaki ilişkinin genellikle doğrusal olmaması nedeniyle, bir çeşit üssel düzeltmelerin yapılması da gerekebilir.
- Tesis ve Ekipmana İlişkin Özellikli Hususlar
80.1. Finansman Sözleşmeleri’ne ilişkin aşağıdaki bölümde tesis ve ekipman değerlemesiyle ilgili konu başlıklarının dar kapsamlı bir listesi irdelenmektedir.
- Finansman Sözleşmeleri
90.1. Genellikle, bir varlığın değeri nasıl finanse edildiğinden bağımsızdır. Ancak, bazı durumlarda, tesis ve ekipmanın finansman yönteminin ve söz konusu finansmanın istikrarının değerlemede dikkate alınması gerekebilir.
90.2. Tesis ve ekipman, bir kiralama veya finansman anlaşmasına tabi olabilir. Buna göre, finansman anlaşması uyarınca bakiye borç kreditöre veya kiraya verene ödenmedikçe varlıklar satılamaz. Bu ödeme, sektöre göre olağandışı/aşırı olmadıkça, ilgili varlığın rehinsiz değerini aşabilir veya aşmayabilir. Değerlemenin amacına bağlı olarak, üzerinde rehin bulunan varlıkların tanımlanması ve değerlerinin üzerinde rehin bulunmayan varlıklardan ayrı olarak raporlanması uygun olabilir.
90.3. Faaliyet kiralamasıyla kiralanan tesis ve ekipman, üçüncü şahısların sahipliği altında olmaları nedeniyle, kiralamanın belirli koşulları sağlaması kaydıyla, kiracı tarafın varlıklarının değerlemesine dahil edilmezler. Ancak, bu gibi varlıkların, kiracının birlikte kullandığı kendi varlıklarının değeri üzerinde bir etkiye sahip olabileceği dikkate alınarak kayıt altına alınmaları gerekebilir. Her durumda, değerlemenin üstlenilmesinden önce, değerlemeyi gerçekleştirenin (müşteri ve/veya danışmanlarla birlikte) varlıkların faaliyet kiralamasına, finansal kiralamaya veya krediye veya diğer bir teminatlı borçlanma işlemine tabi olup olmadığını ortaya koyması gerekli görülmektedir. Bu şekilde elde edilen sonuç ve daha genel olan değerlemenin amacı uygun esası ve değerleme yöntemini belirleyecektir.
SONUÇ
Bu standart, planlanmadan önce uyulacak esaslar, bağımsız denetimin planlanması, gerekli durumlarda planda değişiklik yapılması, planın yürütülmesi ve gözetimi, belgelendirme, işletme yönetimi ve yönetimden sorumlu kişilerle kurulacak iletişim ve ilk bağımsız denetimlerde dikkate alınacak hususları içerir.
Bağımsız denetimin planlanması, genel bağımsız denetim stratejisini ve ayrıntılı bir bağımsız denetim planı geliştirilmesini ihtiva eder. Yönetime bağımsız denetim riskinin makul bir düzeye indirilebilmesini amaçlar.
Kamu Gözetimi ve Muhasebe Standartları Kurumu, Kamu Gözetimi alanında uluslararası gelişmelerin gereği olarak yeni Türk Ticaret Kanunu uyarınca öngörülen bağımsız denetim alanını düzenlemek üzere 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile 2 Kasım 2011 tarihinde kurulmuştur.
BDS 300 Finansal Tabloların Bağımsız Denetiminin Planlanması Standardının ilk sürümü, 1/1/2013 tarihinde ve sonrasında başlayacak hesap dönemlerinin denetiminde uygulanmak üzere 30/12/2013 tarihli ve 28867 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
BDS 300 Finansal Tabloların Bağımsız Denetiminin Planlanması Standardının son sürümü, 1/1/2017 tarihinde ve sonrasında başlayacak hesap dönemlerinin denetiminde uygulanmak üzere 13/12/2017 tarihli ve 30269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Yazar: SMMM Yasin Yılmaz
Kaynakça
https://www.tspb.org.tr/tr/uluslararasi-degerleme-standartlari-
Uluslararası Değerleme Standartları / Uluslararası Değerleme Standartları Konseyi (2019)